GOTOWOŚĆ SZKOLNA DZIECKA
Gotowość szkolna, zwana też dojrzałością szkolną oznacza, że dziecko wykazuje zdolność do podjęcia nauki w szkole. Jak podaje Klim-Klimaszewska: „Gotowość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalno-społecznego i fizycznego, który umożliwi mu podjęcie nauki w szkole.”[1]
Nie każde dziecko rozwija się w takim samym tempie, dodatkowym czynnikiem jest też wiek dziecka (dziecko urodzone w styczniu, a w grudniu tego samego roku ma inne tempo rozwoju). „…w wychowaniu małego dziecka nie należy forsować wewnętrznego rozwoju, trzeba natomiast liczyć się z ostrzeżeniami wobec tendencji do przyspieszania rozwoju, jak również wobec nacisków na ćwiczenie jeszcze niedojrzałych podstawowych sprawności. Systematyczne nauczanie może być nawet niebezpieczne, jeśli dziecko nie jest jeszcze „gotowe”.”[2]
Dużą rolę w uzyskaniu przez dziecko gotowości szkolnej odgrywa jego najbliższe środowisko. „Tak, więc gotowość szkolną współcześnie rozpatruje się jako proces i efekt współdziałania aktywności dziecka i aktywności dorosłych tworzących warunki do uczenia się, jako efekt integracji, „współgry” właściwości dziecka i właściwości szkoły.”[3] W przygotowaniu dziecka do podjęcia nauki w szkole pomocne są placówki, które realizują roczny program przygotowania przedszkolnego, należą do nich: przedszkole, oddział przedszkolny w szkole podstawowej oraz inna forma wychowania przedszkolnego. Na mocy Ustawy o systemie oświaty z dnia 19 marca 2009 roku, dziecko pięcioletnie ma obowiązek odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w odpowiedniej placówce, która realizuje pełny zakres podstawy programowej. Dziecko cechujące się gotowością szkolną samo wykazuje zainteresowanie szkołą oraz uczeniem się, natomiast dziecko ze stwierdzoną niepełną dojrzałością, nie jest przegrane, nie przesądza to o jego przebiegu nauki szkolnej. „Wszak losy szkolne dziecka zależą również od organizacji i metod pracy szkoły, od stosunków między nauczycielem, dzieckiem i jego rówieśnikami, od warunków życia i metod wychowania domowego a także i od zdrowia dziecka.”[4] Ważne, aby dostosować treści i tempo pracy do możliwości dziecka, aby pozytywnie wspierać dziecko. Liczy się indywidualne podejście do wychowanka.
„Dziecko umysłowo gotowe do podjęcia nauki w szkole powinno posiadać pewien zasób doświadczeń oraz wyobrażeń będących podstawą do rozwoju myślenia, procesów analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, na których opiera się nauka czytania, pisania i matematyki w klasie pierwszej.”[5] Dziecko wykazujące dojrzałość myślenia, powinno prawidłowo wnioskować i wiązać informacje w logiczną całość. Skupienie uwagi dziecka również powinno być na tyle dojrzałe, aby mogło skoncentrować się na poleceniach, oraz zadaniach. Spostrzeganie wzrokowe dziecka powinno charakteryzować się zdolnością analizy i syntezy znaków graficznych, by różnicować litery. W kierunku postrzegania słuchowego, wymogiem jest, by dziecko odróżniało poszczególne głoski oraz stopień ich, kolejność oraz czas ich trwania.[6]
Gotowość na płaszczyźnie emocjonalno-społecznej objawia się zaradnością dziecka, jego samodzielnością oraz dość wysokim poziomem nawiązywania kontaktów z nauczycielem oraz rówieśnikami. Dziecko powinno wykazywać się umiejętnością współżycia w zespole, niezbędne w tym celu jest zdyscyplinowanie a także równowaga uczuciowa. Potrzebna okazuje się wiara we własne siły, wytrwałość oraz poczucie obowiązku. Ważne, aby dziecko nie zniechęcało się szybko i podejmowało próby pokonywania trudności. „Przedszkolak gotowy do szkoły w sferze emocjonalno-społecznej posiada poczucie przynależności do grupy, dzięki czemu uwagi skierowane do grupy będzie odnosić także do siebie. Rozumie zasady i normy społeczne, a także jest zdolny do ich przyswajania i stosowania.”[7] Dziecko powinno posiadać zdolność spostrzegania własnych zachowań, pozytywnych oraz negatywnych i dokonywać ich korekty.
Rozwój fizyczny ma ścisły związek z rozwojem umysłowym, również emocjonalno-społecznym. Zdrowe, sprawne dziecko znacznie lepiej przyswaja wiedzę, w myśl zasady: „zdrowy duch w zdrowym ciele”. Zatem sprawność fizyczna ma duże znaczenie. Dziecko podejmujące obowiązek szkolny powinno charakteryzować się ogólną sprawnością fizyczną oraz odpornością na zmęczenie. Ważnym elementem jest także zrównoważenie nerwowe, które pomaga w panowaniu nad nadpobudliwością ruchową oraz reakcjami uczuciowymi.[8] Dziecko „gotowe” wykazuje się sprawnością i zręcznością rąk, koordynacją ruchów, panowaniem nad impulsami ruchowymi. „Ważny element dojrzałości fizycznej stanowi umiejętność przetwarzania statycznego obrazu graficznego litery lub wyrazu na obraz dźwiękowy głosek i słów oraz obu tych obrazów na obraz ruchu.”[9]Niezbędne jest, aby dziecko było wyposażone w umiejętność sprawnego posługiwania się narzędziami oraz przyborami umożliwiającymi pisanie nawet drobnych znaków w liniaturze. Koordynacja oraz płynność ruchów powinna być nienaganna, aby usprawnić tempo pisania oraz uodpornić się na zmęczenie. Należy także zwrócić uwagę na poziom koordynacji wzrokowo-ruchowej, który odpowiada za precyzję wykonanych czynności. „Rozwój dziecka powinien charakteryzować się taką koordynacją ruchów, zdolnością utrzymywania równowagi i zwinnością, aby mogło ono bezpiecznie poruszać się wśród innych osób na terenie szkoły oraz mogło, poprzez doświadczenie ruchowe, poznawać stosunki przestrzenne.”[10] Wówczas dziecko nabiera pewności siebie, wzrasta poczucie jego bezpieczeństwa oraz wiara we własne siły. Nieodzownym czynnikiem, ważnym dla prawidłowego funkcjonowania dziecka jest przyjazne środowisko, gdzie panuje serdeczna atmosfera. Zachęca to do aktywności, podejmowania wyzwań oraz pozwala być niezależnym.